Opera omnia - Teologia liturgii

Teologia liturgii jest pierwszym z zaplanowanych w systematycznym układzie 16 tomów Opera omnia Josepha Ratzingera, stanowiącym przekład oryginalnej niemieckiej edycji Gesammelte Schriften Wydawnictwa Herder. Rozpoczęcie edycji od tej księgi jest wyraźnym życzeniem Benedykta XVI, który chce poprzez liturgię ukazać niejako klucz do rozumienia wszystkich jego pism.
Prezentowana Teologia liturgii proponuje wędrówkę po niezwykle bogatej drodze rozpoznawania ducha komunikacji między światem ludzkim i boskim, wczytywania się w tę służbę i kult, aż po moment całkowitego oddania się na wzór jedynej w swoim rodzaju Ofiary Syna Bożego na krzyżu. Drogę tę cechuje prymat Boga, a w Jego perspektywie ukazuje się niepowtarzalne piękno każdego człowieka, a przez to i świata. Podstawowa hierarchia: Bóg - człowiek - świat wyznacza pewne ukierunkowanie na określony przez Stwórcę cel, jakim jest ostateczne zjednoczenie człowieka z Bogiem. Zachwianie tej hierarchii, wyrażające się w budowaniu świata bez Boga albo przeciw Bogu, wiedzie nieuchronnie do dramatu samego człowieka, do czego już, niestety, doprowadzały różne ideologie. Ratzinger - jako profesor, kardynał i papież - stoi ciągle na straży tego istotnego aksjomatu cywilizacji chrześcijańskiej, przez co Jego nauka jest nie tylko ze wszech miar uniwersalna, lecz także do głębi humanistyczna i personalistyczna. Ma ona na uwadze nie tyle kształt jakiejś teorii, ile konkretną osobę ludzką w ontycznej relacji do Boga. Chce przez to ukazać pełnię człowieka w obliczu Boga jako odwiecznej Prawdy, Dobra, Miłości i Piękna. Pełnia ta odsłania się w liturgii chrześcijańskiej rozumianej jako działanie Chrystusa i Jego Kościoła. W niej mówi do nas sam Logos - Boży Syn i przychodzi do nas, aby nas zjednoczyć ze sobą i z Bogiem Ojcem. W liturgii obecna jest bowiem cała historia zbawienia, dzieje poszukiwania Boga przez człowieka i przychodzenia Boga do człowieka.

SPIS TREŚCI

Przedmowa do wydania polskiego
Przedmowa do wprowadzającego tomu moich pism
Od wydawcy
Wykaz skrótów

CZĘŚĆ A
DUCH LITURGII

Duch liturgii. Wprowadzenie

Przedmowa

I. Istota liturgii
1. Liturgia i życie: miejsce liturgii w rzeczywistości
2. Liturgia - kosmos - historia
3. Od Starego do Nowego Testamentu: podstawowy kształt liturgii chrześcijańskiej określony biblijną wiarą  

II. Czas i przestrzeń w liturgii
1. Wstępne pytania o stosunek liturgii do przestrzeni i czasu
2. Święte miejsca - znaczenie budowli kościelnej
3. Ołtarz i kierunek modlitwy w liturgii
4. Przechowywanie Najświętszego Sakramentu
5. Święty czas

III. Sztuka a liturgia
1. Kwestia obrazów
2. Muzyka a liturgia

IV. Kształt liturgii
1. Obrządek
2. Ciało a liturgia
a) "Czynne uczestnictwo"
b) Znak krzyża
3. Postawy
a) Klęczenie - prostracja
b) Postawy stojąca i siedząca. Liturgia a kultura
4. Gesty
5. Głos ludzki
6. Szaty liturgiczne
7. Materia

V. Informacje bibliograficzne

CZĘŚĆ B
TYPOS - MYSTERIUM - SACRAMENTUM

I. Sakramentalne podstawy egzystencji chrześcijańskiej
1. Refleksje wstępne: kryzys idei sakramentalnej we współczesnej świadomości
2. Idea sakramentalna w historii ludzkości
3. Sakramenty chrześcijańskie
4. Sens sakramentów dzisiaj

II. O pojęciu sakramentu

CZĘŚĆ C
ŚWIĘTOWANIE EUCHARYSTII - ŹRÓDŁO I SZCZYT ŻYCIA CHRZEŚCIJAŃSKIEGO

I. Znaczenie niedzieli dla modlitwy i życia chrześcijanina
1. O co chodzi?
2. Teologia dnia Pańskiego
3. Szabat a niedziela
a) Problem
b) Teologia szabatu
c) Synteza chrześcijańska
4. Zastosowania
a) Niedzielne liturgie bez kapłana
b) Kultura weekendu a chrześcijańska niedziela

II. Czy Eucharystia jest Ofiarą?
1. Postawienie problemu: stanowisko Lutra
2. Świadectwo nowotestamentalne
a) Teksty
b) Typ według Marka: starotestamentalna teologia ofiary
c) Typ według Pawła: profetyczna krytyka kultu
d) Wspólne centrum: idea zastępstwa
e) Kwestia uobecnienia

III. Problem transsubstancjacji i pytanie o sens Eucharystii
1. Tło problemu: zarzut reformatorów
a) Kalwin
b) Luter
2. Aktualna problematyka
a) Filozoficzny problem transsubstancjacji
b) Teologiczne znaczenie wypowiedzi

Recenzje
a) Do: Edward Schillebeeckx, "Die eucharistische Gegenwart. Zur Diskussion über die Realpräsenz" [Eucharystyczna teraźniejszość. Do dyskusji o realnej obecności] (Theologische Perspektiven), z języka niderlandzkiego przeł. Hugo Zulauf, Düsseldorf 1967
b) Do: Wilhelm Averbeck, "Der Opfercharakter des Abendmahls in der neueren evangelischen Theologie" [Ofiarniczy charakter Wieczerzy w nowszej teologii ewangelickiej] (Konfessionskundliche und kontroverstheologische Studien, 19), Paderborn 1967  

IV. Eucharystia - centrum Kościoła
Przedmowa
1. Misterium paschalne jako źródło Eucharystii
2. Eucharystia: centrum Kościoła
3. O należytym celebrowaniu Eucharystii
4. Rzeczywista obecność Chrystusa w Sakramencie Eucharystii

V. Forma i treść celebracji eucharystycznej
1. Postawienie problemu: kategoria "formy"
2. Kształtowanie się Eucharystii w rozwoju Kościoła
3. Forma definitywna

Dodatek 1
Dodatek 2

VI. Kwestia struktury celebracji liturgicznej
1. Istota celebracji liturgicznej
2. Subiektywna zgodność z obiektywną istotą liturgii

VII. Eucharystia a misja
1. Rozważania wstępne o Eucharystii i misji
2. Teologia Krzyża jako warunek i podstawa teologii eucharystycznej 
3. Teologia eucharystyczna w Pierwszym Liście do Koryntian
a) 1 Kor 5,6: pascha chrześcijańska
b) 1 Kor 6,12-19: złączyć się z Panem
c) 1 Kor 10,1-22: jedno Ciało z Chrystusem, jednak nie magiczna pewność zbawienia
d) 1 Kor 11,17-33: ustanowienie Eucharystii i należyte jej celebrowanie
4. Męczeństwo, życie chrześcijańskie i posługa apostolska jako realne spełnienie Eucharystii
a) Męczeństwo jako proces stawania się Eucharystią chrześcijanina
b) Kult ukierunkowany na Logos - życie chrześcijańskie jako Eucharystia
c) Misja jako posługa liturgii kosmicznej
5. Refleksja końcowa: Eucharystia jako źródło misji

VIII. Eucharystia, komunia i solidarność
1. Eucharystia
2. Communio
3. Solidarność
4. Perspektywy: Eucharystia jako sakrament przemian

IX. "Zbudowani z żywych kamieni". Dom Boży i chrześcijański sposób czczenia Boga 
1. Biblijne orędzie o świątyni z żywych kamieni
a) Starotestamentalny korzeń
b) Spełnienie w Nowym Testamencie
2. Jak doszło do chrześcijańskiego budownictwa sakralnego?
3. Wnioski dla teraźniejszości

X. Problem kierunku celebracji
1. Uwaga dotycząca kierunku celebracji
2. Słowo wstępne do książki: Uwe Michael Lang, "Conversi ad Dominum - Zu Geschichte und Theologie der christlichen Gebetsrichtung" [Conversi ad Dominum - historia i teologia chrześcijańskiego ukierunkowania w modlitwie], 2003 

XI. Kazania
1. Kwestia kultu i sakralności Eucharystii
2. Pan jest blisko w naszym sumieniu, w swoim słowie, w swej osobistej obecności i w Eucharystii. Homilia na podstawie Pwt 4,7
3. Stać przed Panem - iść z Panem - klęczeć przed Panem. Obchody uroczystości Bożego Ciała
4. Jakie znaczenie ma dla mnie Boże Ciało? Trzy rozważania

CZĘŚĆ D
TEOLOGIA MUZYKI KOŚCIELNEJ

I. Teologiczne fundamenty muzyki kościelnej
1. Wprowadzenie: rzut oka na posoborowe dyskusje o muzyce kościelnej
2. Muzyka kościelna jako problem teologiczny w dziele Tomasza z Akwinu i jego autorytetów
a) Kwestionowanie muzyki kościelnej przez teologiczne autorytety
b) Powody i tło teologicznej krytyki muzyki
c) Teologiczne podstawy muzyki kościelnej
d) Pozytywne znaczenie teologicznej krytyki muzyki
3. Zakończenie: podstawowe zasady w obecnym kryzysie

II. Obraz świata i człowieka w liturgii i jego wyraz w muzyce kościelnej 
1. Pójść dalej niż sobór? Nowa koncepcja liturgii
2. Filozoficzna podstawa tej koncepcji i jej problematyczny charakter
3. Antropologiczny model liturgii kościelnej
4. Konsekwencje dla muzyki liturgicznej
a) Uwagi podstawowe
b) Uwagi do sytuacji aktualnej
5. Uwagi końcowe: liturgia, muzyka i kosmos

III. "Będę Ci śpiewał wobec aniołów". Tradycja ratyzbońska a reforma liturgii
1. Liturgia ziemska i niebieska: wizja ojców
2. Rzut oka na posoborowe dyskusje o liturgii
3. Pytanie o istotę liturgii i o kryteria reformy
4. Podstawy i zadania muzyki w kulcie Bożym
5. Chór i wspólnota - kwestia języka
6. Pytania szczegółowe: Sanctus - Benedictus - Agnus Dei

IV. Artystyczna transpozycja wiary. Teologiczne problemy muzyki kościelnej
1. Panorama problemów
2. Uzasadnienie obecności muzyki kościelnej w istocie liturgii

V. "Bogu pięknie śpiewajcie". Biblijne podstawy muzyki kościelnej
1. Uwagi wstępne dotyczące sytuacji Kościoła i kultury
2. Werset psalmu jako zwierciadło biblijnych wskazań dla muzyki w kulcie Bożym
3. Recepcja biblijnych wskazówek w liturgicznym życiu Kościoła
4. Wnioski dla teraźniejszości
a) Wbrew samoistnemu estetyzmowi
b) Wbrew samoistnemu pragmatyzmowi pastoralnemu
c) Otwartość na jutro w ciągłości wiary

VI. Zawód muzyka kościelnego jako posługa liturgiczna i duszpasterska 

CZĘŚĆ E
DALSZE PERSPEKTYWY

I. Liturgia - zmienna czy niezmienna? Pytania do Josepha Ratzingera  

II. Życie liturgiczne we wspólnotach piętnaście lat po soborze. Kazanie podczas Konferencji Episkopatu w Fuldzie

III. Ku pamięci Klausa Gambera  

DYSKUSJA NAD "DUCHEM LITURGII"

IV. Teologia liturgii
1. Definicja liturgii na Soborze Watykańskim II
2. Aktualna debata nad problemem ofiary
3. Teologia ofiary i liturgii

V. Bilans i perspektywy
1. Duchowa i historyczna fizjonomia ruchu liturgicznego
2. Problem rzymskich rytów w rycie rzymskim
3. "Reforma reformy"
4. Przyszłość Mszału św. Piusa V

VI. Odpowiedź na list otwarty Oliviera Bauera

VII. Czterdzieści lat Konstytucji o liturgii świętej. Retrospekcja i perspektywy
1. Było to czterdzieści lat temu
2. Definicja istoty liturgii w tekście soborowym
3. Podstawowe kategorie reformy: zrozumiałość, uczestnictwo, prostota
a) Zrozumiałość
b) Uczestnictwo
c) Prostota

VIII. Organiczny rozwój liturgii

IX. "Wzbudź Twą potęgę i przyjdź".Kazanie adwentowe wygłoszone w katedrze trewirskiej 4 grudnia 2003 roku na temat następujących tekstów Pisma: Iz 26,1-6; Ps 118; Mt 7,11-27

DODATEK

Od wydawcy
I. Uwagi do "Opera omnia"
II. Uwagi do XI tomu
Część A
Część B
Część C
Część D
Część E

Informacje bibliograficzne
Część A: Duch liturgii
Część B: Typos - mysterium - sacramentum
Część C: Celebracja Eucharystii - źródło i szczyt życia chrześcijańskiego
Część D: Teologia muzyki kościelnej
Część E: Dalsze perspektywy
Dyskusja nad "Duchem liturgii"

Cytaty z Pisma
Stary Testament
Nowy Testament