Opera omnia - Teologia liturgii
- Opera omnia T. XI - Teologia liturgii
Teologia liturgii jest pierwszym z zaplanowanych w
systematycznym układzie 16 tomów Opera omnia Josepha
Ratzingera, stanowiącym przekład oryginalnej niemieckiej
edycji Gesammelte Schriften Wydawnictwa Herder.
Rozpoczęcie edycji od tej księgi jest wyraźnym życzeniem Benedykta XVI, który
chce poprzez liturgię ukazać niejako klucz do rozumienia wszystkich jego pism.
Prezentowana Teologia liturgii proponuje wędrówkę
po niezwykle bogatej drodze rozpoznawania ducha komunikacji między światem
ludzkim i boskim, wczytywania się w tę służbę i kult, aż po moment całkowitego
oddania się na wzór jedynej w swoim rodzaju Ofiary Syna Bożego na krzyżu. Drogę
tę cechuje prymat Boga, a w Jego perspektywie ukazuje się niepowtarzalne piękno
każdego człowieka, a przez to i świata. Podstawowa hierarchia: Bóg -
człowiek - świat wyznacza pewne ukierunkowanie na określony przez Stwórcę
cel, jakim jest ostateczne zjednoczenie człowieka z Bogiem. Zachwianie tej
hierarchii, wyrażające się w budowaniu świata bez Boga albo przeciw Bogu,
wiedzie nieuchronnie do dramatu samego człowieka, do czego już, niestety,
doprowadzały różne ideologie. Ratzinger - jako profesor, kardynał i
papież - stoi ciągle na straży tego istotnego aksjomatu cywilizacji
chrześcijańskiej, przez co Jego nauka jest nie tylko ze wszech miar uniwersalna,
lecz także do głębi humanistyczna i personalistyczna. Ma ona na uwadze nie tyle
kształt jakiejś teorii, ile konkretną osobę ludzką w ontycznej relacji do Boga.
Chce przez to ukazać pełnię człowieka w obliczu Boga jako odwiecznej Prawdy,
Dobra, Miłości i Piękna. Pełnia ta odsłania się w liturgii chrześcijańskiej
rozumianej jako działanie Chrystusa i Jego Kościoła. W niej mówi do nas sam
Logos - Boży Syn i przychodzi do nas, aby nas zjednoczyć ze sobą i z Bogiem
Ojcem. W liturgii obecna jest bowiem cała historia zbawienia, dzieje
poszukiwania Boga przez człowieka i przychodzenia Boga do
człowieka.
SPIS TREŚCI
Przedmowa do wydania polskiego
Przedmowa do wprowadzającego tomu moich
pism
Od wydawcy
Wykaz skrótów
CZĘŚĆ A
DUCH LITURGII
Duch liturgii. Wprowadzenie
Przedmowa
I. Istota liturgii
1. Liturgia i życie: miejsce liturgii
w rzeczywistości
2. Liturgia - kosmos - historia
3. Od Starego do Nowego
Testamentu: podstawowy kształt liturgii chrześcijańskiej określony biblijną
wiarą
II. Czas i przestrzeń w liturgii
1. Wstępne pytania o
stosunek liturgii do przestrzeni i czasu
2. Święte miejsca - znaczenie
budowli kościelnej
3. Ołtarz i kierunek modlitwy w liturgii
4.
Przechowywanie Najświętszego Sakramentu
5. Święty czas
III. Sztuka a liturgia
1. Kwestia obrazów
2. Muzyka
a liturgia
IV. Kształt liturgii
1. Obrządek
2. Ciało a liturgia
a) "Czynne uczestnictwo"
b) Znak krzyża
3. Postawy
a) Klęczenie
- prostracja
b) Postawy stojąca i siedząca. Liturgia a kultura
4. Gesty
5. Głos ludzki
6. Szaty liturgiczne
7. Materia
V. Informacje bibliograficzne
CZĘŚĆ B
TYPOS - MYSTERIUM -
SACRAMENTUM
I. Sakramentalne podstawy egzystencji chrześcijańskiej
1. Refleksje wstępne: kryzys idei sakramentalnej we współczesnej
świadomości
2. Idea sakramentalna w historii ludzkości
3. Sakramenty
chrześcijańskie
4. Sens sakramentów dzisiaj
II. O pojęciu sakramentu
CZĘŚĆ C
ŚWIĘTOWANIE EUCHARYSTII - ŹRÓDŁO I SZCZYT
ŻYCIA CHRZEŚCIJAŃSKIEGO
I. Znaczenie niedzieli dla modlitwy i życia chrześcijanina
1. O co chodzi?
2. Teologia dnia Pańskiego
3. Szabat a
niedziela
a) Problem
b) Teologia szabatu
c) Synteza chrześcijańska
4. Zastosowania
a) Niedzielne liturgie bez kapłana
b) Kultura
weekendu a chrześcijańska niedziela
II. Czy Eucharystia jest Ofiarą?
1. Postawienie
problemu: stanowisko Lutra
2. Świadectwo nowotestamentalne
a) Teksty
b) Typ według Marka: starotestamentalna teologia ofiary
c) Typ według
Pawła: profetyczna krytyka kultu
d) Wspólne centrum: idea zastępstwa
e)
Kwestia uobecnienia
III. Problem transsubstancjacji i pytanie o sens Eucharystii
1. Tło problemu: zarzut reformatorów
a) Kalwin
b) Luter
2. Aktualna problematyka
a) Filozoficzny problem transsubstancjacji
b) Teologiczne znaczenie wypowiedzi
Recenzje
a) Do: Edward Schillebeeckx, "Die
eucharistische Gegenwart. Zur Diskussion über die Realpräsenz" [Eucharystyczna
teraźniejszość. Do dyskusji o realnej obecności] (Theologische Perspektiven), z
języka niderlandzkiego przeł. Hugo Zulauf, Düsseldorf 1967
b) Do: Wilhelm
Averbeck, "Der Opfercharakter des Abendmahls in der neueren evangelischen
Theologie" [Ofiarniczy charakter Wieczerzy w nowszej teologii ewangelickiej]
(Konfessionskundliche und kontroverstheologische Studien, 19), Paderborn 1967
IV. Eucharystia - centrum Kościoła
Przedmowa
1.
Misterium paschalne jako źródło Eucharystii
2. Eucharystia: centrum Kościoła
3. O należytym celebrowaniu Eucharystii
4. Rzeczywista obecność
Chrystusa w Sakramencie Eucharystii
V. Forma i treść celebracji eucharystycznej
1.
Postawienie problemu: kategoria "formy"
2. Kształtowanie się Eucharystii w
rozwoju Kościoła
3. Forma definitywna
Dodatek 1
Dodatek 2
VI. Kwestia struktury celebracji liturgicznej
1. Istota
celebracji liturgicznej
2. Subiektywna zgodność z obiektywną istotą liturgii
VII. Eucharystia a misja
1. Rozważania wstępne o
Eucharystii i misji
2. Teologia Krzyża jako warunek i podstawa teologii
eucharystycznej
3. Teologia eucharystyczna w Pierwszym Liście do Koryntian
a) 1 Kor 5,6: pascha chrześcijańska
b) 1 Kor 6,12-19: złączyć się z
Panem
c) 1 Kor 10,1-22: jedno Ciało z Chrystusem, jednak nie magiczna
pewność zbawienia
d) 1 Kor 11,17-33: ustanowienie Eucharystii i należyte jej
celebrowanie
4. Męczeństwo, życie chrześcijańskie i posługa apostolska jako
realne spełnienie Eucharystii
a) Męczeństwo jako proces stawania się
Eucharystią chrześcijanina
b) Kult ukierunkowany na Logos - życie
chrześcijańskie jako Eucharystia
c) Misja jako posługa liturgii kosmicznej
5. Refleksja końcowa: Eucharystia jako źródło misji
VIII. Eucharystia, komunia i solidarność
1. Eucharystia
2. Communio
3. Solidarność
4. Perspektywy: Eucharystia jako
sakrament przemian
IX. "Zbudowani z żywych kamieni". Dom Boży i chrześcijański sposób
czczenia Boga
1. Biblijne orędzie o świątyni z żywych kamieni
a) Starotestamentalny korzeń
b) Spełnienie w Nowym Testamencie
2.
Jak doszło do chrześcijańskiego budownictwa sakralnego?
3. Wnioski dla
teraźniejszości
X. Problem kierunku celebracji
1. Uwaga dotycząca
kierunku celebracji
2. Słowo wstępne do książki: Uwe Michael Lang, "Conversi
ad Dominum - Zu Geschichte und Theologie der christlichen Gebetsrichtung"
[Conversi ad Dominum - historia i teologia chrześcijańskiego ukierunkowania w
modlitwie], 2003
XI. Kazania
1. Kwestia kultu i sakralności Eucharystii
2. Pan jest blisko w naszym sumieniu, w swoim słowie, w swej osobistej
obecności i w Eucharystii. Homilia na podstawie Pwt 4,7
3. Stać przed Panem
- iść z Panem - klęczeć przed Panem. Obchody uroczystości Bożego Ciała
4.
Jakie znaczenie ma dla mnie Boże Ciało? Trzy rozważania
CZĘŚĆ D
TEOLOGIA MUZYKI KOŚCIELNEJ
I. Teologiczne fundamenty muzyki kościelnej
1.
Wprowadzenie: rzut oka na posoborowe dyskusje o muzyce kościelnej
2. Muzyka
kościelna jako problem teologiczny w dziele Tomasza z Akwinu i jego autorytetów
a) Kwestionowanie muzyki kościelnej przez teologiczne autorytety
b)
Powody i tło teologicznej krytyki muzyki
c) Teologiczne podstawy muzyki
kościelnej
d) Pozytywne znaczenie teologicznej krytyki muzyki
3.
Zakończenie: podstawowe zasady w obecnym kryzysie
II. Obraz świata i człowieka w liturgii i jego wyraz w muzyce
kościelnej
1. Pójść dalej niż sobór? Nowa koncepcja liturgii
2.
Filozoficzna podstawa tej koncepcji i jej problematyczny charakter
3.
Antropologiczny model liturgii kościelnej
4. Konsekwencje dla muzyki
liturgicznej
a) Uwagi podstawowe
b) Uwagi do sytuacji aktualnej
5.
Uwagi końcowe: liturgia, muzyka i kosmos
III. "Będę Ci śpiewał wobec aniołów". Tradycja ratyzbońska a reforma
liturgii
1. Liturgia ziemska i niebieska: wizja ojców
2. Rzut
oka na posoborowe dyskusje o liturgii
3. Pytanie o istotę liturgii i o
kryteria reformy
4. Podstawy i zadania muzyki w kulcie Bożym
5. Chór i
wspólnota - kwestia języka
6. Pytania szczegółowe: Sanctus - Benedictus -
Agnus Dei
IV. Artystyczna transpozycja wiary. Teologiczne problemy muzyki
kościelnej
1. Panorama problemów
2. Uzasadnienie obecności
muzyki kościelnej w istocie liturgii
V. "Bogu pięknie śpiewajcie". Biblijne podstawy muzyki kościelnej
1. Uwagi wstępne dotyczące sytuacji Kościoła i kultury
2.
Werset psalmu jako zwierciadło biblijnych wskazań dla muzyki w kulcie Bożym
3. Recepcja biblijnych wskazówek w liturgicznym życiu Kościoła
4.
Wnioski dla teraźniejszości
a) Wbrew samoistnemu estetyzmowi
b) Wbrew
samoistnemu pragmatyzmowi pastoralnemu
c) Otwartość na jutro w ciągłości
wiary
VI. Zawód muzyka kościelnego jako posługa liturgiczna i duszpasterska
CZĘŚĆ E
DALSZE PERSPEKTYWY
I. Liturgia - zmienna czy niezmienna? Pytania do Josepha Ratzingera
II. Życie liturgiczne we wspólnotach piętnaście lat po soborze. Kazanie podczas Konferencji Episkopatu w Fuldzie
III. Ku pamięci Klausa Gambera
DYSKUSJA NAD "DUCHEM LITURGII"
IV. Teologia liturgii
1. Definicja liturgii na Soborze
Watykańskim II
2. Aktualna debata nad problemem ofiary
3. Teologia
ofiary i liturgii
V. Bilans i perspektywy
1. Duchowa i historyczna
fizjonomia ruchu liturgicznego
2. Problem rzymskich rytów w rycie rzymskim
3. "Reforma reformy"
4. Przyszłość Mszału św. Piusa V
VI. Odpowiedź na list otwarty Oliviera Bauera
VII. Czterdzieści lat Konstytucji o liturgii świętej. Retrospekcja i
perspektywy
1. Było to czterdzieści lat temu
2. Definicja
istoty liturgii w tekście soborowym
3. Podstawowe kategorie reformy:
zrozumiałość, uczestnictwo, prostota
a) Zrozumiałość
b) Uczestnictwo
c) Prostota
VIII. Organiczny rozwój liturgii
IX. "Wzbudź Twą potęgę i przyjdź".Kazanie adwentowe wygłoszone w katedrze trewirskiej 4 grudnia 2003 roku na temat następujących tekstów Pisma: Iz 26,1-6; Ps 118; Mt 7,11-27
DODATEK
Od wydawcy
I. Uwagi do "Opera omnia"
II. Uwagi do XI tomu
Część A
Część B
Część C
Część D
Część E
Informacje bibliograficzne
Część A: Duch liturgii
Część B: Typos -
mysterium - sacramentum
Część C: Celebracja Eucharystii - źródło i szczyt
życia chrześcijańskiego
Część D: Teologia muzyki kościelnej
Część E:
Dalsze perspektywy
Dyskusja nad "Duchem liturgii"
Cytaty z Pisma
Stary Testament
Nowy Testament